मकर संक्रांती हा भारतातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि लोकप्रिय हिंदू सण आहे. यावर्षी हा सण १४ जानेवारी या तारखेला आला आहे. या दिवशी सूर्य मकर राशीमध्ये प्रवेश करतो आणि उत्तरायण सुरू होते. मकर संक्रांतीचे महत्व धार्मिक, सांस्कृतिक, कृषी आणि सामाजिक दृष्टीकोनातून मोठे आहे.
मकर संक्रांतीचे महत्त्व काय ?
धार्मिक महत्त्व :
मकर संक्रांती हा खास दिवस मानला जातो. या दिवशी स्नान, दान आणि पूजा करण्याचे विशेष महत्त्व आहे. खास करून गंगा नदी किंवा अन्य पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करणे आणि गरीबांना वस्त्र, तांदूळ, गहू, तूप, शक्कर किंवा शाकाहारी पदार्थ दान करणे ही परंपरा आहे. उत्तरायणाच्या सुरुवातीस सूर्याच्या प्रवेशामुळे या दिवशी विशेष धार्मिक कार्य केले जातात.
कृषी महत्त्व :
मकर संक्रांती हा शेतकऱ्यांसाठी आनंदाचा दिवस असतो. कारण हा दिवस साधारणपणे पिकांच्या काढणीचा काळ असतो. तांदूळ, गहू, ऊस आणि इतर पिकांची काढणी सुरू होते. शेतकऱ्यांकडून या दिवशी शेतीच्या समृद्धी साठी पूजा केली जाते.
सांस्कृतिक महत्त्व :
मकर संक्रांत हा सण विविध भागांमध्ये विविध परंपरांनी साजरा केला जातो. पंढरपूर, गुजरात, महाराष्ट्र, उत्तर भारत, कर्नाटका इत्यादी ठिकाणी हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. महाराष्ट्रात "तिळगुळ" (तिळ आणि गुळाचे पदार्थ) खाण्याची परंपरा आहे. "तिळगुळ घ्या आणि गोड बोला" हा संदेश दिला जातो. गुजरातमध्ये "उत्तरायण" म्हणून साजरा केला जातो. उत्तर भारतात "लोहरी" अशा प्रकारे हा सण साजरा होतो.
आध्यात्मिक महत्त्व :
मकर संक्रांतीच्या दिवशी "उत्तरायण" सुरू होते, ज्याचा आध्यात्मिक दृष्टिकोन म्हणजे आत्म्याचा उच्च मार्ग, ज्ञान व धैर्य प्राप्त करणे. या दिवशी सूर्य देवतेची पूजा करणे आणि त्यांच्याकडून आशीर्वाद घेणे अशा धार्मिक कृतीला महत्त्व दिलं जातं.
मकर संक्रांतीच्या परंपरा
तिळगुळ खाणे :
मकर संक्रांतीला तिळ, गुळ, शंकरपारी किंवा गोड पदार्थ खाण्याची परंपरा आहे. तिळ गुळ खाल्ल्यामुळे शरीराला उब मिळते आणि गोड बोलण्याचा संदेश दिला जातो.
पतंग उडवणे :
गुजरात आणि इतर भागांमध्ये मकर संक्रांतीला पतंग उडवण्याची परंपरा आहे. उत्तम हवा आणि सूर्यप्रकाशामुळे पतंग उडवण्यासाठी हा दिवस सर्वोत्तम मानला जातो.
दान आणि पुण्यकर्म :
या दिवशी व्रत, पूजा आणि दानाचे महत्त्व असते. गरीबांना अन्न, वस्त्र, गहू, तांदूळ, तूप, आणि शालेय साहित्य दान करण्यात येते.
मकर संक्रांतीचे सामाजिक महत्त्व :
मकर संक्रांती हा समाजातील एकजूट आणि प्रेम वाढविण्याचा दिवस आहे. या दिवशी लोक एकमेकांना शुभेच्छा देतात, गोड पदार्थांचे आदानप्रदान करतात आणि एकत्र येऊन आनंद साजरा करतात. हा सण समाजातील विविध गटांना एकत्र आणतो आणि शांती आणि सद्भावना वाढवतो.