शाश्वत विकास उद्दीष्टे: इतिहास आणि महत्त्व
शाश्वत विकास म्हणजे काय?
आपण ज्या पृथ्वीवर राहतो, तिची काळजी घेणे हे आपल्या प्रत्येकाच्या जबाबदारीचे आहे. प्रदूषण, हवामान बदल, वाढती गरिबी, सामाजिक विषमता यांसारख्या समस्या वाढत चालल्या आहेत. या समस्यांवर उपाय शोधण्यासाठी संयुक्त राष्ट्रसंघाने २०१५ मध्ये एक महत्त्वाचा कृती आराखडा तयार केला. यालाच ‘शाश्वत विकास उद्दीष्टे’ (Sustainable Development Goals - SDGs) म्हणतात. यामध्ये १७ उद्दीष्टे ठरवली असून ती २०३० पर्यंत साध्य करण्याचा संकल्प केला आहे.
ही उद्दीष्टे गरिबी निर्मूलन, शिक्षण-सुविधा सुधारणा, आरोग्यसेवा वाढवणे, आर्थिक वाढ, पर्यावरण संरक्षण आणि सामाजिक समता यांसारख्या महत्त्वाच्या बाबींवर भर देतात.
शाश्वत विकास उद्दीष्टांचा इतिहास
शाश्वत विकास हा विषय एका दिवसात निर्माण झालेला नाही. यासाठी अनेक देशांनी गेली अनेक दशके एकत्र येऊन विचार केला आहे.
१. १९९२ - पृथ्वी परिषद (Earth Summit)
ब्राझीलमधील रिओ दि जानेरो येथे १७८ देशांनी ‘अजेंडा २१’ नावाचा कृती आराखडा स्वीकारला. यात पर्यावरण संरक्षण आणि समाजाच्या विकासाबाबत महत्त्वाचे निर्णय घेतले गेले.
२. २००० - सहस्रक विकास उद्दीष्टे (Millennium Development Goals - MDGs)
संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या न्यूयॉर्क येथील ‘मिलेनियम समिट’मध्ये २०१५ पर्यंत गरिबी कमी करण्यासाठी आठ उद्दीष्टे ठरवण्यात आली. परंतु, ती पूर्ण करण्यासाठी अजून व्यापक प्रयत्नांची गरज होती.
३. २००२ - जोहान्सबर्ग परिषद
दक्षिण आफ्रिकेतील ‘जागतिक शाश्वत विकास परिषद’ (World Summit on Sustainable Development) मध्ये गरिबी निर्मूलन आणि पर्यावरण संरक्षणावर भर देण्यात आला.
४. २०१२ - रिओ+२० परिषद
रिओ+२० परिषदेत ‘The Future We Want’ हा दस्तऐवज स्वीकारण्यात आला. यात ‘शाश्वत विकास उद्दीष्टे’ तयार करण्यास सुरुवात झाली.
५. २०१५ - २०३० अजेंडा आणि १७ शाश्वत विकास उद्दीष्टे
सप्टेंबर २०१५ मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाने १७ उद्दीष्टे स्वीकारली. हे उद्दीष्टे आर्थिक, सामाजिक आणि पर्यावरणीय सुधारणा करण्यासाठी आखण्यात आली आहेत.
६. २०१५ - पॅरिस हवामान करार (Paris Agreement)
डिसेंबर २०१५ मध्ये हवामान बदल रोखण्यासाठी हा महत्त्वाचा करार करण्यात आला.
शाश्वत विकास उद्दीष्टे आणि त्यांचे क्षेत्र
संयुक्त राष्ट्रसंघाने ठरवलेली ही १७ उद्दीष्टे मुख्यतः तीन क्षेत्रांवर भर देतात:
1. आर्थिक सुधारणा – गरिबी हटवणे, रोजगाराच्या संधी वाढवणे, सर्वांसाठी चांगल्या पगाराच्या संधी निर्माण करणे.
2. सामाजिक समता – शिक्षण, आरोग्य, स्त्री-पुरुष समानता, मुलांचे हक्क, गरिबांच्या हक्कांचे संरक्षण.
3. पर्यावरण संवर्धन – प्रदूषण रोखणे, निसर्गसंपत्तींचे जतन, हवामान बदल नियंत्रित करणे.
भारत आणि शाश्वत विकास उद्दीष्टे
भारताने या उद्दीष्टांची पूर्तता करण्यासाठी अनेक योजना सुरू केल्या आहेत:
- स्वच्छ भारत अभियान – स्वच्छता आणि आरोग्य सुधारण्यासाठी
- उज्ज्वला योजना – गरीब महिलांना स्वयंपाकाच्या गॅसची सुविधा देण्यासाठी
- जलशक्ती अभियान – पाणी वाचवण्यासाठी
- स्मार्ट सिटी योजना – शहरे अधिक सुशोभित आणि सोयीस्कर करण्यासाठी
- राष्ट्रीय सौर ऊर्जा योजना – अक्षय ऊर्जा उत्पादनासाठी
आपण काय करू शकतो?
शाश्वत विकास हे केवळ सरकारचे काम नाही, तर यात प्रत्येकाने योगदान द्यायला हवे:
- पाणी आणि वीज वाचवणे
- प्लास्टिकचा कमी वापर करणे
- झाडे लावणे आणि निसर्गाचे संरक्षण करणे
- स्त्री-पुरुष समानतेसाठी प्रयत्न करणे
- गरिबांना मदत करणे आणि शिक्षणाचा प्रसार करणे
शाश्वत विकास उद्दीष्टे म्हणजे केवळ आंतरराष्ट्रीय करार नाहीत, तर ही संकल्पना आपल्या प्रत्येकाच्या जीवनाचा भाग झाली पाहिजे. आज आपण छोटे बदल केले, तर उद्याच्या पिढ्यांसाठी आपण चांगले जग निर्माण करू शकतो. चला, एकत्र येऊन एक सुंदर, सुरक्षित आणि समतोल भविष्यासाठी काम करूया!
